جغرافی طبیعی استان چهارمحال وبختیاری

استان چهارمحال و بختیاری با مساحت ۱۶۵۳۲ كیلومتر مربع بین ۳۱ درجه و ۹ دقیقه تا ۳۲ درجه و ۴۸ دقیقه عرض شمالی و نیز ۴۹ درجه و ۲۸ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی قرار دارد. این استان دربخش مركزی كوههای زاگرس بین پیش كوههای داخل و استان اصفهان واقع شده است. از شمال و شرق به استان اصفهان، ازغرب به استان خوزستان، از جنوب به كهکیلویه و بویر احمد و از شمال غرب به استان لرستان محدود است. بر اساس آخرین تقسیمات سیاسی كشور، استان چهار محال وبختیاری دارای ۶ شهرستان ۲۴ شهر و ۱۵ بخش و ۳۴ دهستان می‌باشد. 

این منطقه دارای یك درصد از كل وسعت ایران می‌باشد كه در بستر سلسله جبال زاگرس واقع شده است. كه با وجود مساحت كم ده درصد از منابع آب كشور را در اختیار دارد. به علت ماهیت كوهستانی مرتفع، كه درمسیر بادهای مرطوب سیستمهای مدیترانه‌ای قرار داشته و موجب صعود و تخلیه بار این سامانه‌ها می‌گردد، این استان دارای بارش نسبتاً مناسب می باشد. غالبا در مناطق مرتفع نوع بارش به صورت برف می‌باشد و وجود ارتفاعات پوشیده از برف یكی از ویژگیهای اقلیمی این استان است. به علت جوان بودن دوره كوه زایی، دراین منطقه وجود بلایا و مخاطرات طبیعی بسیاری چون سیل و زلزله، رانش زمین در اكثر نقاط آن مشاهده می‌شود. همچنین سرمازدگی، خشكسالی و رعد و برق از دیگر بلایای طبیعی آن می‌باشد. 

ریزشهای جوی و برف و باران منشاء سرشاخه‌های رودخانه كارون و زاینده رود هستند وآبخیزهای این دو رودخانه را به ترتیب ۱۳۸۰۰ و ۲۷۲۰ كیلومتر مربع شامل می شود. ارتفاعات زاگرس حوضه آبخیز رودخانه‌های زاینده رود، كارون و كرخه و دز را تشكیل می‌دهد و با توجه به حجم نزولات جوی و پایین بودن سطح تبخیر و موقعیت نسبتاً مناسب تشكیلات زمین شناختی قسمت اعظم آبهای سطح الارضی و تحت الارضی كشور به میزان ۴۵ تا ۵۰ در صد را تامین می كند. منطقه چهار محال و بختیاری با در اختیار داشتن طبیعت زیبا و بكر خود در فصول بهار و زمستان و تابستان پذیرای مسافران و توریستهای داخلی و خارجی است و اكوتوریسم این استان ازجاذبه‌های بارز آن محسوب می‌شود.

استان چهارمحال و بختیاری بدلیل دارا بودن ویژگیهای خاص جغرافیایی و توپوگرافی از لحاظ آب و هوایی متنوع بوده و اقلیم‌های متفاوتی در آن وجود دارد. بارشهای منطقه غالباً تحت تأثیر جریانهای جوی مدیترانه و عمدتاً كم فشار سودان قرار دارد كه از غرب و جنوب غرب وارد منطقه شده و به مدت ۸ ماه (مهر تا اردیبهشت) منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. وجود رشته كوه زاگرس كه عمود بر مسیر حركت این جریانها است، باعث تشدید خاصیت سیكلونی آنها شده و بارانهای شدید و سنگین را در منطقه باعث می‌شود. ریزشهای جوی در استان از مهر ماه آغاز و در دیماه به بیشترین مقدار و سپس تا اردیبهشت كم می‌شود. در دی ماه بطور متوسط ۱۹ درصد بارش انجام می‌شود. درصد بارش ماهانه در فاصله آبان تا فروردین بیشتر از ۹۰ درصد بارش سالانه در فاصله خرداد تا مهر كمتر از ۱۰ درصد بارش سالانه را تشكیل می‌دهد.

پربارش ترین بخش استان ارتفاعات غرب با متوسط بارش سالانه ۱۶۰۰ میلیمتر می‌باشد. سایر مناطق پربارش استان ارتفاعات سبزكوه با متوسط ۱۴۰۰ میلیمتر و ارتفاعات جنوب غرب استان با بارش ۹۰۰ میلیمتر می باشد. كم بارش ترین ناحیه استان نواحی شرقی وشمال شرقی با متوسط بارش سالانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیمتر است. متوسط بارش سالانه استان درحدود ۵۶۰ میلیمتر می‌باشد. بدلیل كوهستانی بودن استان و با توجه به اینكه دمای هوا ناشی از ارتفاع هر منطقه است اقلیم‌های حرارتی مختلفی در استان حكمفرماست.

حداكثرمطلق دمای ۵/۴۷ درجه سانتیگراد در لردگان و حداقل مطلق دمایی برابر ۵/۳۴ درجه سانتیگراد زیر صفر در ایستگاه دزك ثبت گردیده است. بیشترین تعداد روزهای یخبندان در سال با ۱۷۱ روز در چلگرد (كوهرنگ) در سال ۱۹۶۲ و كمترین تعداد روزهای یخبندان مطلق ٥٨ روز (۱۹۹۸) در لردگان رخ داده است.

جریانهای جوی مؤثر بر هوای منطقه:

الف) جریانات زمستانی:

در فصل زمستان كشور، متأثر از جریانهای پرفشار سیبری و پرفشار آز ورز است. پرفشار سیبری گستردگی زیادی دارد و تقریباً تمامی منطقه آسیا را پوشش می‌دهد و جریان ناشی از پرفشار سیبری هوای سرد و بری (Polar Continental) را از قسمت شمال غربی به غرب كشور انتقال می دهد. وجود حداقل مطلق ۳۲ درجه سانتیگراد زیر صفر در شهركرد و ۳۴ درجه سانتیگراد زیر صفر در كوهرنگ، ۱۲۰ روز یخبندان در شهركرد و بیشتر از ۱۲۵ روز در شمال غربی استان شواهد نفوذ این توده هوا بر منطقه می‌باشد. عامل مهم دیگر در جریانهای زمستانه جریان پرفشار آز ورز واقع در اطلس شمالی است. این پرفشار به دو طریق بر جریانهای منطقه تأثیر می‌گذارد:

۱- جریانی كه از سمت غرب، هوای مرطوب دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس را كه ماهیتاً بحری حاره‌ای (Tropical Maritime) است به سمت كشور می‌راند. این جریان در زمستان ها عموماً با كم فشار باران زا مدیترانه ای همراه است كه منشاء بیش از ۶۰ درصد از بارندگی فلات ایران است. جریانات غربی ـ شرقی تا اواسط بهار بطور مرتب وجود دارند اما در تابستان متوقف می‌شوند این جریانهای مرطوب در اثر برخورد با جریانهای سرد آسیای مركزی و سیبری موجب ریزش برف و باران زیادی در شمال غربی ایران می‌گردد. وجود رشته كوههای زاگرس نیز ازعوامل دیگری است كه باعث سرد شدن و در نتیجه تراكم (Condensation) بخارآب توده‌های باران زای مدیترانه‌ای می شود. در حقیقت رشته كوههای زاگرس برخاصیت سیكلونی جبهه‌های مدیترانه‌ای افزوده و باعث تشدید ریزش برف و باران خصوصاً نواحی شمال غربی استان می‌گردد.

۲- جریانهای اقیانوس اطلس شمالی كه بخشی از آن شاخه‌ای از جریان پرفشار آز ورز است. این جریان ابتدا به سمت اروپای شمالی و اسكاندیناوی رانده می شود و بعد ازعبورازاروپا از طریق دریای سیاه یا قفقاز از سمت شمال غرب وارد ایران می‌شود. ماهیت این توده هوا در اصل بحری قطبی یا (Polar Maritime) است. ولی درجه پایداری آن در طی این مسیر طولانی دستخوش تغییر می‌شود.

ب) جریانهای تابستانی:

در تابستان هسته كم فشار گسترده‌ای كه منشاء حرارتی دارد (معروف به كم فشار حرارتی است) از جنوب منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این هسته مركز مشك جریانهای ناشی از دو پرفشار اطلس شمالی است، كه از سمت شمال غربی و پس ازعبور از سرزمینه‌های گرم اروپای شرقی وارد ایران می‌شود.

ج) سیستم كم فشار سودانی:

علاوه بر جریانات مدیترانه‌ای سامانه كم فشار سودانی نیز در زمستان و اوایل بهار هوای نواحی جنوب و جنوب غربی و گاه غرب كشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد. وقوع بارندگی شدید در جنوب غربی كشور در نتیجه نفوذ و تقویت سامانه كم فشار سودانی می‌باشد. در اثر هماهنگی بین سامانه حاكم در سطح زمین و سطوح فوقانی جو، این سامانه فشار كم بصورت دینامیكی و فعال در می‌آید و بارندگی و طوفان بوجود می‌آورد. در برخی مواقع نیز یك آمیختگی بین سامانه سودانه‌ای ومدیترانه‌ای بوجود می‌آید كه در آن حالت بارشها بصورت سنگین و سیل آسا می‌باشد. در زمان فعالیت سامانه سودانی میزان بارش ۲۴ ساعته كوهرنگ در مارس ۱۹۹۸ بالغ بر۱۴۵ میلمیتر بوده یا درنواحی جنوبی استان در لردگان و مالخلیفه بارش ۲۴ ساعت تا ۷۰ میلمیتر گزارش گردیده است.